نگاهی به تاریخچه و جدول جام ملت‌های آسیا؛ جامی که زیاد تر از طلا می‌ارزد

پیش از آن، کوپا آمریکا به سال ‍۱۹۱۶ خودش را به جهان فوتبال معارفه کرده می بود.

جام ملت‌های آسیا که از نخستین دوره، نامش تغییری نکرده است، فقط دو سال بعد از تاسیس رسمی کنفدراسیون فوتبال آسیا شکل گرفت. آسیایی‌ها پیش از تاسیس این کنفدراسیون، با آخر جنگ جهانی دوم، نظر برگزاری این چنین مسابقاتی را از طریق فدراسیون‌های داخلی خود به هم اراعه کرده بودند.

قرار هم می بود که اولین دوره این بازی‌ها سال ۱۹۵۰ برگزار بشود؛ اما مشکلاتی همانند هماهنگی برای انتخاب میزبان و کافی نبودن تیم‌های حاضر و شرکت‌کننده در این بازی‌ها، مسابقات را لغو کرد.

یک سال بعد از تاسیس کنفدراسیون فوتبال آسیا که با شراکت ۱۴ تیم از جمله ایران، افغانستان، اسرائیل، میانمار، چین، هنگ کنگ، هند، اندونزی، ژاپن، کره جنوبی، پاکستان، فیلیپین، سنگاپور و ویتنام جنوبی شکل گرفت، ۷ سرزمین به برگزاری این مسابقات رای مثبت دادند.

طی دهه‌های تازه، جام ملت‌های آسیا با اهمیت ترین تورنمنت ملی کنفدراسیون فوتبال آسیا شده است. مسابقاتی که حتی تاریخ برگزاری آن عوض شد، تا به حرف های مقامات زمان این کنفدراسیون، بین بازی‌های المپیک تابستانی، جام جهانی و جام ملت‌های اروپا «ساندویچ» نشود.

جام «گروهی» ملت‌های آسیا

جام ملت‌های آسیا نخستین بار سال ۱۹۵۶ با وجود ۴ تیم به میزبانی هنگ کنگ برگزار شد. کنفدراسیون فوتبال آسیا تصمیم گرفته می بود فقط یک مرحله از این بازی‌ها را به طور متمرکز، به میزبانی یک سرزمین برگزار کند.

در سال‌هایی که فوتبال جایگاهی در بین کشورهای حاشیه خلیج فارس نداشت، ایران، اسرائیل، هند، پاکستان و افغانستان مدعیان غرب آسیا بودند. اتحاد جماهیر شوری اسبق، هم چنان پابرجا می بود و تا این مدت قسمت‌هایی از خود را، تبدیل شده به کشورهای کوچک‌تری در شرق اروپا و شمال و مرکز آسیا نمی‌دید.

در شرق قاره، بیشتر از همه کره‌جنوبی و بعد از آن ویتنام جنوبی و تاحدودی چین از تیم‌های صاحب نام بودند. در مرکز آسیا نیز، تایوان تنها تیم مدعی محسوب می‌شد.

سه دوره اولیه این مسابقات با وجود مخالفت برخی از کشورها از جمله ایران و کره جنوبی، تنها با وجود ۴ تیم برگزار شد. کره ‌جنوبی به دو قهرمانی پیاپی دست یافت و سال ۱۹۶۴ اسرائیل که میزبان این اتفاقات شده می بود، به قهرمانی‌ رسید.

مسابقات چهار تیمی، به طور گروهی برگزار می‌شد. هر تیم یک بار روبه رو حریفش قرار می‌گرفت و در صورت پیروزی به ۲ امتیاز می‌رسید. تساوی هم همانند امروز، یک امتیاز داشت.

سال ۱۹۶۸ که ایران میزبان این دوره از رقابت‌ها شد، آخرین دوره برگزاری رقابت‌ها به طور گروهی و بدون مرحله حذفی می بود. پنج تیم ایران، هنگ کنگ، میانمار، اسرائیل و چین در تهران روبروی هم قرار گرفتند که در نهایت تیم ملی ایران قهرمان شد.

اسرائیل؛ قهرمانی که باید از آسیا می‌رفت

برخی از ادوار جام ملت‌های آسیا، فصل ممیز این رقابت‌ها با ادوار قبل می باشند. از با اهمیت ترین آن‌ها می‌توان به جام ملت‌های ۱۹۷۲ به میزبانی تایلند اشاره کرد.

از این دوره، بازی‌ها با وجود ۶ تیم و در دو گروه سه تیمی برگزار شد. این چنین اسرائیل که بعد از سال ۱۹۵۴ به عضویت کنفدراسیون فوتبال آسیا درآمده می بود، تصمیم گرفت در این رقابت‌ها شرکت نکند.

علت این تصمیم، بعد گرفته شدن میزبانی این سرزمین از سوی کنفدراسیون فوتبال آسیا می بود. این کنفدراسیون بعد از اراعه شکایت‌هایی از سوی «اتحادیه کشورهای عرب» و همین طور برخی فدراسیون‌های فوتبال کشورهای مسلمان حاشیه خلیج فارس، میزبانی را که ابتدا به این دولت داده می بود بعد گرفت و به تایلند داد.

اسرائیل در اعتراض به این تصمیم، با وجود یک قهرمانی و یک نایب قهرمانی در ادوار قبل جام ملت‌ها، در این دوره از مسابقات شرکت نکرد.

همین نوشته، علتشد فدراسیون فوتبال ایران در دوران پهلوی، به گفتن میانجی، نوشته خروج اسرائیل از قاره آسیا و حضورش در اروپا را پیگیری کند. اتفاقی که دو سال سپس یعنی ۱۹۷۴ رسمی شد؛ اسرائیل رفت تا کشورهای عربی، بدون تنش داخل رقابت‌های جام ملت‌های آسیا شوند.

افزایش ناگهانی؛ برای اسپانسرها یا برای شراکت زیاد تر؟

جام ملت‌های آسیا حد فاصل سال‌های ۱۹۷۲ تا ۱۹۹۶ با یک فرمت اشکار و با وجود ۶ تا ۱۰ تیم در دو گروه برگزار می‌شد. تیم‌های اول و دوم هر گروه به مرحله حذفی صعود می‌کردند و به طور ضربدری، در دیدارهای مرحله نیمه‌نهایی به مصاف هم می‌رفتند. بازنده‌ها به بازی رده‌بندی و برنده‌ها به فینال مسابقات می‌رسیدند.

از جام ملت‌های ۱۹۹۶ شکل برگزاری مسابقات تحول کرد؛ ۱۲ تیم در سه گروه ۴ تیمی قرار گرفتند. تیم‌های اول و دوم به طور مستقیم راهی مرحله تازه «یک‌چهارم نهایی» می‌شدند و دو تیم برتر سوم گروه‌ها نیز مجوز صعود را به دست می‌آوردند.

این مدل در جام ملت‌های ۲۰۰۰ لبنان نیز تکرار شد. از جام ملت‌های ۲۰۰۴ چین اما کنفدراسیون فوتبال آسیا تصمیم به برگزاری استاندارد این مسابقات با وجود ۱۶ تیم در چهار گروه چهار تیمی گرفت. تیم‌های اول و دوم گروه‌ها به یک‌چهارم نهایی صعود می‌کردند و دیگر شانسی برای تیم‌های سوم وجود نداشت.

این مدل که گویی شکل اجرایی محبوبی برای «تیم‌های مدعی» در آسیا به نظر می‌رسید، تا سال ۲۰۰۹ ادامه اشکار کرد. اما تیم‌های زیاد تر، یعنی تعداد بازی‌های بالاتر و بالا رفتن تعداد مسابقات به معنی افزایش درآمدهای حاصل از بلیت فروشی، جذب اسپانسر و یقیناً فروش حق پخش تلویزیونی است.

کنفدراسیون فوتبال آسیا با تکیه بر همین دلایل اقتصادی و یقیناً با توجیه افزایش شانس وجود تیم‌های متوسط و ضعیف‌تر در آسیا، از سال ۲۰۰۹ تعداد تیم‌های حاضر در رقابت‌ها را به ۲۴ تیم افزایش داد؛ ۶ گروه ۴ تیمی که رقابت‌هایی تلفیق شده از جام ملت‌های ۱۹۹۶ و ۲۰۰۴ را به نمایش می‌گذاشت.

به نظر می‌رسد که کنفدراسیون فوتبال آسیا به عدد ۲۴ نیز راضی نخواهد شد و در نهایت با افزایش این عدد تا ۳۲ تیم، جام ملت‌های آسیا را با ۸ گروه ۴ تیمی و به شکل جام‌های جهانی ادوار قبل برگزار خواهد کرد.

صعود به فینال با جدولی دشوار

در مدل تازه رقابت‌های جام ملت‌های آسیا، تنها میزبان مسابقات است که به طور خودکار داخل رقابت‌ها خواهد شد.

تیم قهرمان دوره قبل نیز باید همانند دیگر تیم‌ها، در رقابت‌های انتخابی شرکت کند؛ با دقت به سطح مسابقات، گمان راه اشکار نکردن تیم قهرمان به این مسابقات نزدیک به صفر است.

از بین ۲۴ تیمی که در ۶ گروه ۴ تیمی تقسیم شده‌اند، در آخر مرحله گروهی، تیم‌های صدرنشین و دوم به طور مستقیم راهی مرحله یک‌هشتم نهایی خواهد شد. این مرحله، از زمان ۲۴ تیمی شدن رقابت‌ها، به جام ملت‌های آسیا افزوده شد.

این چنین ۴ تیم برتر از بین ۶ تیم سوم مرحله گروهی، راهی این مرحله خواهند شد. به عبارتی ۱۶ تیم به مرحله حذفی صعود کرده و تنها ۸ تیم از مسابقات حذف خواهد شد. با این مدل، حتی امکان خلق شگفتی نیز از مسابقات گرفته شده است.

در مرحله یک‌چهارم نهایی، یک مدل از پیش طراحی شده، تیم‌های صعود کننده را روبه رو هم قرار می‌دهد. احتمالا، تنها حسن مدل تازه با وجود ۲۴ تیم، غیرقابل پیش‌بینی بودن حریفان است.

تیم‌های صدرنشین الزاما با یکی از تیم‌های سوم گروه‌های دیگر روبرو نخواهند شد. به طور نمونه تیم اول گروه A با تیم دوم گروه C دیدار می‌کند ولی تیم اول گروه C با یکی از تیم‌های سوم گروه‌های B، F یا A دیدار خواهد کرد.

حتی گمان رویارویی تیم‌های دوم گروه‌ها نیز وجود دارد؛ به طور مثال تیم‌های دوم گروه‌های B و F باید در یک هشتم نهایی روبه رو هم قرار بگیرند.

به غیر از این‌که حل این جدول، از نگه داری کردن جدول مندلیف دشوارتر به نظر می‌رسد، تیم‌های حاضر در این رقابت‌ها می‌توانند بر پایه نتایج دیگر مسابقات و گروه‌های دیگر، در بازی پایانی، برای حالت صعود خود نیز تصمیم‌گیری کنند.

در صورتی که تیم فوتبال ایران به گفتن صدرنشین این مسابقات صعود کند، در جدول دوم، ابتدا با یکی از تیم‌های سوم گروه‌های B، F یا A دیدار می‌کند. یعنی به گمان زیاد یکی از سه تیم لبنان، سوریه یا تایلند.

بعد از آن با برنده دیدار تیم‌های اول گروه E و تیم دوم گروه D دیدار خواهد کرد؛ به گمان زیاد یکی از دو تیم عراق یا بحرین.

در جدول دوم، به گمان زیاد نه اثری از عربستان خواهد می بود، نه ژاپن و نه کره جنوبی. مگر این‌که یکی از این تیم‌ها، تصمیم بگیرند برای قرار گرفتن در جدولی ساده‌تر راهی این سمت جدول شوند.