در سه دهه قبل، ناظر فاجعه آمیزترین شکل ناکامی سیاستگذاری اقتصادی هستیم/ تعداد مجوز راه اندازی خودروسازی در ایران برابر مجموع واحدهای ۹ سرزمین صنعتی است!

دکتر فرشاد مومنی که با گفتن «فساد در نظام اندوخته سالار» در پردیس دانشگاه علامه طباطبایی و در گروه سیاستگزاری عمومی دانشکده حقوق و علوم سیاسی سخن می او گفت، ضمن تشریح ابعاد مفهوم شناسانه مقوله فساد، اظهارداشت: احتمالا یکی از پیچیده ترین مفاهیم که به سختی می توان آن را در قالب یک تعریف اشکار و تعیین تکلیف کرد، مفهوم فساد است. مدتها می بود که متداول ترین تعریف از فساد، تعریفی می بود که بانک جهانی در گزارش گسترش جهانی سال ۱۹۹۷، با گفتن نقش دولت در جهان منقلب اراعه کرد که در آن فساد را امری منحصرا مرتبط با حکومت و ساختار قوت درنظر گرفته و گفتن شده می بود که فساد سوء منفعت گیری شخصی از موقعیتهای تصمیمگیری و تخصیص منبع های عمومی است. بعدها انتقادات گسترده ای نسبت به این تعریف از جهات متعدد صورت گرفت.

فساد ،سوء منفعت گیری از مطمعن افراد جامعه در جهت منافع شخصی است

او همین طور گفت: متداول ترین تعریف از فساد اکنون، آن را سوء منفعت گیری از مطمعن افراد جامعه در جهت منافع شخصی، صرف نظر از قسمت دولتی و یا خصوصی، گفتن می کند. در واقع؛ در سطح نظری، به تسخیر درآوردن اتفاق فساد، در قالب نظم تئوریک کار سختی است؛ چرا که فساد در ذات خود، امری پنهانی است.این چنین اتفاق فساد، اتفاق ای چند بعدی یا بین رشته ای است و هنگامی فساد به مثابه مساله ای ساختاری ظاهر می شود، باید در سطح نظری و راه حلها هم خصلت ساختاری داشت؛ ضمن این که چون فساد امری آشکار و عریان نیست، باید از طریق نشانه ها آن را دریابیم.

فساد نشانه ناکامی و ناتوانی قوت در تشکیل انگیزشهای تولیدی

فساد نشانه بحران شراکت مردم درتعیین سرنوشت سیاسی و اقتصادی

این استاد دانشگاه علامه طباطبایی، به آرای «سوزان رز اکرمن»، نویسنده کتاب «فساد و دولت» اشاره کرد که معتقد است فساد نشانه ناکامی و ناتوانی ساختار قوت در تشکیل انگیزشهای تولیدی است و او گفت: او معتقد است هر جا با فساد روبرو شدید، آن را نشانه ای از این بگیرید که ساختار نهادی به طور نظام وار در حال افت انگیزه تشکیل است. «هانتینگتن» نیز فساد را نشانه بحران شراکت مردم در تعیین سرنوشت سیاسی و اقتصادی خود است و می گوید اگر هر جایی دیدید که فسادی وجود دارد و خواستید از دریچه دانش سیاسی آن را بازدید کنید، اوضاع و احوال شراکت مردم در تعیین سرنوشت سیاسی و اقتصادی خود را ببینید.

وی به تعاریف صاحبنظران اقتصادی و اجتماعی از فساد اشاره کرد و در ادامه گفت: فصل مشترک همه نشانه ها این است که فساد نشانه سلطه تمایلات نهان کارانه چه در سطح دولت و حکومت و چه در سطح مردم است. در تعریفی دیگر، فساد نشانه اراده جدی به دست کاری در حقیقت است. بعد هر جا این دو مشخصه دیده شده، باید یقین کرد که همه گونه های فساد می تواند موضوعیت داشته باشد.

این اقتصاددان، با اصرار بر این که بزرگترین ظلم و خطای معرفتی که بنیادگرایی بازار در دنیا ترویج داده، این است که مردم و حکومتگران را از حساسیت نسبت به مساله نااطمینانی دور کرده است، افزود: فساد نیروی محرکه از کارکرد افتادن هرگونه تامین مالی توسط حکومت است. تخصیص ها به نام فعالیتها و دستگاه ها و افرادی صورت می گیرد، اما سر از جیب افرادی دیگر درمی آورد.

در ۳۵ سال قبل، همه سیاستهای کلیدی اقتصادی سرزمین، ناکامی خورده است

به طور غیرعادی با اتفاق ناکامی سیاستگذاری ها روبرو هستیم

مومنی با گفتن این که در ۳۵ سال قبل، در عرصه سیاستگذاری عمومی در حیطه اقتصاد، همه سیاستهای کلیدی اتخاذ شده سرزمین، ناکامی خورده است، خاطرنشان کرد: ما در سرزمین به طور غیرعادی با اتفاق ناکامی سیاستگذاری ها روبرو هستیم. وجه تلخ تر ماجرا این است که در بین زیاد سیاستهای ناکامی خورده، در هر عرصه ای که دولتها حیثیت و مایه بیشتری از خود گذاشته اند، شدت و عمق آن ناکامی زیاد تر بوده است. به این علت در سطح گسترش و کلان، هزینه زمان فساد تا جاهایی جلو می رود که می تواند مبنا بقای جامعه و امنیت ملی را به مخاطره بیندازد.

با فسادهای مشروعیت سوز ماجراها داریم

در سه دهه قبل،ناظر فاجعه آمیزترین شکل ناکامی سیاستگذاری هستیم

این استاد دانشگاه با گفتن این که یکی از کارکردهای فساد، مشروعیت سوزی است و ما در این عرصه، ماجراهایی داریم که هر کدام در جای خود قیمت جدی گرفتن دارد، در ادامه گفت: فساد صداهای گسترش خواه را به حاشیه می راند و در این شرایط، هیاهوهای مهم، هیاهوهایی است که از مناسبات فاسد سود می برند.

فساد به گونه های گوناگون، نیروی محرکه از کارکرد افتادن حکومت می شود

فساد ازمایش ها تلخ و غم انگیزی در سه دهه قبل برای ما به وجود اورده است

مومنی افزود: فساد به گونه های گوناگون، نیروی محرکه از کارکرد افتادن حکومت می شود و یکی از کارکردهای مهم فساد در سطح گسترش این است که اندوخته گذاریها را هم از کارکرد می اندازد. فساد توان یادگیری ساختار قوت را هم از کارکرد می اندازد و یک خطای سیاستی ۱۰ بار اتخاذ می شود و ۱۰ بار هم ناکامی پرهزینه و پرفاجعه تشکیل می کند، اما در عین حال استمرار می یابد. زیاد متاسفم که باید او گفت در هر کدام از این نشانه ها می توانیم ازمایش ها زیاد تلخ و غم انگیزی را در سه دهه قبل ببینیم و ما در این دوره، ناظر فاجعه آمیزترین شکل ناکامی سیاستگذاری هستیم.

هیچ توانایی ای برای ایران و حکومتش، آموزنده تر از واکاوی توانایی سقوط اتحاد شوروی نیست

این اقتصاددان با گفتن این که فساد می تواند حتی امنیت ملی را مختل کند، او گفت: در این عرصه، هیچ توانایی ای برای ایران و حکومتش، آموزنده تر از واکاوی توانایی سقوط اتحاد شوروی نیست. در این عرصه باید مجموعه چهار جلدی «آندره فونتن»، یکی از برجسته ترین استراتژیستهای دوره جنگ و سردبیر لوموند را مطالعه کرد. او گفتن جلد چهارم را «یکی بدون فرد دیگر» گذاشت و فرایند سقوط اتحاد شوروی را گفت. از دیدگاه فونتن، یکی از تکان دهنده ترین ماجراها این می بود که از بیرون حرف های می شد اتحاد شوروی قوت اتمی، موشکی و تسلیحاتی بزرگ است؛ اما با این حال این قوت، با خفت در افغانستان ناکامی خورد. هنگامی ریشه یابی کردند، مهم ترین عامل ناکامی یک ابرقدرت از یک جامعه بدون حکومت در افغانستان را فساد گفتن کردند.

فساد عامل ناکامی شوروی در افغانستان می بود

وی یادآور شد: چون در معرکه نبرد، حساب کشی از نحوه به کارگیری امکانات، ممکن نبوده، فرماندهان نظامی فاسد از پیشرفته ترین سلاح ها تا غذای سربازان را در بازار سیاه افغانستان می فروختند و این گونه می شود که یک ابرقدرت با همه طمطراق ظاهری، قبل از این که حریفش از بیرون کاری کرده باشد، آنها در درون فروریختند.

پیوند فساد با تسخیرشدگی ساختار قوت و حمایتکننده پروری مورد دقت قرار گیرد

این استاد دانشگاه با گفتن این که باید پیوند فساد با تسخیرشدگی ساختار قوت و حمایتکننده پروری زیاد مورد دقت قرار گیرد، گفت: سپس از توانایی فروپاشی اتحاد شوروی، یکی از بحثهای زیاد جذابی که در حیطه اقتصاد سیاسی نقل شد، این می بود که هنگامی با مناسباتی سروکار دارید که ساختار قوت به تسخیر مافیها و یا گروه های پر نفوذ ذینفع در می آید، دیگر او گفت و گو از قسمت خصوصی و دولت و این که چه کاری به دولت یا قسمت خصوصی بسپاریم، بیرون از این حیطه است و هر کاری شود، مافیاها برنده آن می باشند. به همین علت است که حرف های می شود در مبارزه با فساد، یا برنامه ریزی برای گسترش یا بودجه ریزی یا هر نوع قاعده گذاری عمومی، معطوف کردن دقت به ماهیت حکومتها الزام دارد. برای مثال اگر حکومتی دست نشانده یا تسخیر شده باشد، از کوزه اش همان بیرون می تراود که در اوست. این هم حیطه زیاد حیاتی، آموزنده و الزامی برای کشورمان است.

در فساد اندوخته سالار، موتور مهم، رانت جویی اندوخته سالارانه است

ایران یکی از قربانیان این سازوکار است

رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد با گفتن این که در فساد اندوخته سالار، موتور مهم، رانت جویی اندوخته سالارانه است و ایران نیز یکی از قربانیان این سازوکار است، در ادامه گفت: مهم ترین ابزار سیاستی برای شکل دادن به مناسبات رانتی، مالی سازی افراطی یا بیماری انگلیسی است. مالی سازی افراطی، به مراتب مخرب تر و فاجعه آمیزتر از بیماری هلندی است و بیماری هلندی را هم تحت الشعاع قرار می دهد. ابزار کلیدی سیاستی برای مالی سازی انگلیسی هم شوک درمانی است.

مومنی با گفتن این که در این حالت ناظر ابراز همزمان رکود و تورم و افزایش شاخص های فلاکت و ازکارافتادگی ها هستیم، اظهارداشت: بر پایه تئوری ها، در این مسیر، دست کاری حقیقت در عرصه سیاستگذاری و تبلیغات، جایگاه زیاد ممتازی اشکار می کند. برای نمونه، در تاثییر شوک درمانی، تحمیل ریاضت به مردم به نام افت کسری بودجه دولت رخ می دهد. اما ماجرا این است که نه تنها کسری بودجه دولت افت اشکار نمی کند، افزایش هم می یابد اما قربانی مهم، عامه مردم می باشند. هر چه فرودست تر و بی صداتر، شدت قربانی شدن زیاد تر.

در دوره احمدی نژاد، کسری بودجه خانوارها چهاربرابر شد

این استاد دانشگاه گفت: در دوره احمدی نژاد که قله درآمدهای نفتی توانایی شده در تاریخ اقتصاد نفتی ایران است، چون جهت گیری مهم معطوف به شوک درمانی می بود، در آن دوره هشت ساله، کسری بودجه خانوارها چهار برابر افزایش اشکار کرد.

وی با گفتن این که بر پایه تئوری ها، این شوک درمانی تحت گفتن اصلاح، واقعی کردن و رقابتی کردن قیمت های کلیدی انجام می شود، اما حقیقت این است که خانوارها، دولت و بنگاه های تولیدی را دچار فروریختگی مالی می کند، او گفت: نظریه پردازان تشریح می کنند که آنچه که عملا در جریان خصوصی سازی رخ می دهد، این است که خصوصی سازی به سمت اختصاصی سازی کانالیزه می شود و در تاثییر آن سودهای زیاد بزرگ رانتی که از محل مُفت خَری دارایی های بین نسلی حاصل می شودۀ پدیدار می شود و از طرف دیگر، در کنار خصوصی سازی دارایی های بزرگ، با اتفاق عمومی سازی زیانها و بحرانها روبرو هستیم.

مومنی خاطرنشان کرد: ما نمونه این حالت را در ایران داریم، برای مثال حرف های می شود جاده های ایران، به علت کیفیت خاصی که دارند، اکنون قربانیان بیشتری نسبت به قربانیان جنگ تحمیلی از ما می گیرند، اما حتی مقام مسئول راهنمایی و رانندگی به جای این که بگوید چرا جاده اینگونه است و قوانین و مقررات مهم انگاشته نمی شوند، می گوید اگر می خواهید وضع اصلاح شود، خودروی خارجی داخل کنید!

با بین تهی کردن مفهوم تشکیل روبه رو هستیم

این اقتصاددان با گفتن این که ما در چارچوب مناسبات شوک درمانی با بین تهی کردن مفهوم تشکیل روبه رو هستیم، افزود: در مناسبات شوک درمانی، تشکیل بین تهی می شود و از کارکرد می افتد و محملی برای کسب گونه های گوناگون رانت تبدیل می شود. هنگامی مناسبات رانت جویی فعال شد، آن را به سمت اجتناب ناپذیری تشدید مالی سازی اقتصاد می کشاند و مناسبات خاص سپس از خود را ایجادمی کند.

تشکیل تبدیل به محملی برای توزیع رانت شده و از کارکرد افتاده است

تعداد مجوزهای خودروسازی در ایران برابر مجموع واحدهای ۹ سرزمین صنعتی است

مومنی با اصرار بر این که در ایران تشکیل تبدیل به محملی برای توزیع رانت شده و اساسا از کارکرد افتاده است، او گفت: بر پایه داده های اظهار شده از سوی وزارت صمت، تا ۱۴۰۱ این وزارتخانه ۱۱۱ مجوز برای راه اندازی بنگاه های تشکیل ماشین داده که از این تعداد، تعدادی پروانه منفعت برداری گرفته و فعال شدند و تعدادی از آنها در حال اجرا می باشند. در حالی که برای کشوری که ضریب وابستگی زیاد بالایی به قطعات و تجهیزات و ماشین آلات دارد، این رقم زیاد معنادار است. ژستشان این است که مجوز تولیدی داده اند، اما برای این که قباحت این کار روشن شود، بر پایه تحقیقی که کرده ام روشن شد این تعداد مجوزی که در ایران برای ماشین سازی داده شده است، معادل کل واحدهای ماشین سازی در کشورهای آلمان، آمریکا، ایتالیا، ژاپن، فرانسه، کره جنوبی، اسپانیا، برزیل و ترکیه است. به این معنی که ما به تنهایی این چنین کولاکی در دنیا می کنیم. اما رد گیری ها نشان می دهند «خواسته تویی، کعبه و بت خانه بهانه»!

رمزگشایی از حکمتهای رانتی وفسادزای این مسیرها، کانون نجات ما است

این اقتصاددان در ادامه گفت: دستگاه های رسمی ما نزدیک به ۲۱۹ مجوز برای تشکیل موتورسیکلت صادر کرده اند، با همان متدلوژی روشن شد که این مقدار مجوز معادل بالغ بر دو برابر کل واحدهای تشکیل موتورسیکلت در چین، کره جنوبی، مالزی، اندونزی، تایوان، ژاپن، تایلند، ویتنام، هند، بنگلادش، ، پاکستان، فیلیپین و ترکیه است. در این شرایط، باید اندازه آن اقتصادها ، وسعت، جمعیت و تشکیل ناخالص داخلی شان را با این رقم های در ایران هم بازدید کرد. ببینید ما چه می کنیم! رمزگشایی از حکمتهای رانتی و فسادزای این مسیرها، می تواند برای سرزمین ما کانون نجات باشد.

وی یادآورشد : شبیه این ماجرا در عرصه پتروشیمی ، فولاد و مجوزهایی که برای آنها صادر شده نیز وجود دارد. در این موارد؛ عنصر رانت و قباحت فساد زیاد عریان تر است. چون بنا به تعریف، آب بر و آلوده کننده ترین رشته فعالیت های صنعتی به حساب می آیند، اما اکثر آنها در مناطقی مستقر شده اند که حادترین حالت بحران آب را داریم.

مومنی با گفتن ای انتقاد که در مناسبات رانتی و پرفساد، نقدهای عالمانه به نق زدن، عیب گرفتن و تشویش اذهان عمومی تقلیل داده می شود، تصریح کرد: در همه مسائل نقل شده، راهکار در درون فهمیدن درست مساله وجود دارد. برای نمونه هنگامی حرف های می شود فساد نشانه بحران شراکت است ، روشن است که باید این مساله را از بین بردن کرد. در سه دهه قبل، مدام نزدیک به دو، سوم جمعیت در سنین فعالیت ایران هیچ نقشی در تشکیل ملی نداشتند!

رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد افزود: حرف های می شود که باید دقت کرد در مبارزه با فساد، تعداد آدرسهای غلط زیاد زیاد است؛ برای مثال می گویند یکی از آدرسهای غلط این است که اگر می خواهید با فساد مبارزه کنید، سراغ افراد، آن هم افراد به کلمه دانه درشت باید رفت. همه مطالعه هایی که از سطح گسترش درمورد فساد شده است می گویند نهادها از افراد مهم تر می باشند. اگر بستر نهادی را به گفتن مشوق فساد نگه داری کنید، با وضعیتی روبه رو می شوید که اکنون ناظر هستیم که در آن، ابعاد درشتی «دانه درشتهای فاسد» جاری در قیاس با موارد قبلی، از ابعاد تصاعد عددی هم قبل و خصلت نمایی اشکار کرده است! به این علت این یکی از آدرسهای غلط است.

حکایت ناکامی ارتش سرکوبگر رضاشاه در دفاع از تمامیت ارضی ایران

این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، اظهارداشت: برخی اعتقاد دارند که ما به مستبد خونخوار سرکوبگر نیاز داریم و این راه نجات ما است، در حالی که اگر سرکوب و استبداد می توانست گرهی باز کند، برجسته ترین سرکوبگر تاریخ معاصر ما رضا شاه می بود که سالانه ۲۵ تا ۴۵درصد کل منبع های دولت را صرف ابزارهای دولت می کرد. اسمش این می بود که ارتشی می سازد که از تمامیت ارضی دفاع کند، اما آن ابزار در سرکوب مردم موفق می بود اما حتی قادر نبوده است ۴۸ ساعت از تمامیت ارضی کشورمان دفاع کند.

«دیکتاتور صالح» آدرسی غلط است

وی با گفتن این که برخی از مفهوم پارادوکسیکالی به نام دیکتاتور صالح منفعت گیری می کنند اما فهمید نیستند که اینها قابل جمع شدن با هم نیستند، مساله «کوچک سازی دولت» را دیگر آدرس غلطی دانست که با منافع گروه های خاص ربط دارد، اظهارداشت: هنگامی در یک ساخت گسترش نیافته غیرشفاف شعار کوچک سازی دولت داده می شود، رانتها، فسادها و سوء منفعت گیری ها و هزینه های بی مورد متوقف نمی شود، بلکه ناظر توقف اندازه تعهدات حکومت به تعهدات حاکمیتی هستیم. در این حالت، دولت در حال طفره روی از تعهدات خود درمورد آموزش، سلامت و مسکن و تغذیه مردم است.

مداخله حاکمیتی دولت در اقتصاد نزدیک به ۱۳درصد و کمتر از نصف میانگین مفلوک ترین کشورهای دنیا است

مومنی یادآورشد: فقیرترین و مفلوک ترین کشورهای دنیا، که درآمد سرانه شان بین ۲ تا ۵ هزار دلار است، مداخله حاکمیتی دولت در اقتصادشان به طور متوسط، ۲۷درصد است، او گفت: کوچکترین دولتها، مفلوک ترین دولت ها می باشند و این نسبت در ایران، نزدیک به ۱۳درصد و کمتر از نصف میانگین مفلوک ترین کشورهای دنیا است، به این علت از این آدرسهای غلط هم در سرزمین ما اراعه می شود که طبیعتا در روبه رو ثمر قسمت با فساد هم باید به آنها دقت داشته باشیم.

روبه رو غیربرنامه ریزی شده با فساد محکوم به ناکامی است

وی در آخر او گفت: به اعتبار خصلت چند بعدی فساد و به واسطه نهان کارانه بودن آن، روبه رو غیربرنامه ریزی شده با فساد محکوم به ناکامی است و تنها کشورهایی که برنامه ملی مبارزه با فساد دارد و وجهه مهم آن هم با درنظر داشتن پیشگیری ها است می توانند موفق باشند.