شائبه پولشویی در صنعت سینما و سریال‌سازی ایران/ اندوخته‌های مشکوک از کجا داخل حوزه فرهنگ و هنر خواهد شد؟_صبح سریع

پولشویی از جمله موضوعات دلواپس‌کننده‌ای است که انگار حتی عرصه هنر نیز بر خلاف طبیعت خود از گزند آن در امان نبوده است. آخرین بار، کمال تبریزی کارگردان نقل کشورمان می بود که در یک برنامه اینترنتی با اشاره به نیمه‌کاره رها شدن برخی پروژه‌های سینمایی، از شائبه  پولشویی در این حرفه سخن او گفت.

کارگردان سریال «سرزمین مادری» در این برنامه با انتقاد از ورود اندوخته‌های مشکوک و غیرشفاف به صنعت سینما و سریال‌سازی او گفت: «این حالتِ غیرطبیعی مشکلات جدی برای تولیدات هنری به وجود اورده است. برخی از پروژه‌ها اغاز خواهد شد؛ پیش‌تشکیل، قراردادها، پرداخت‌ها، بازیگران، صحنه‌ها و … ولی یک دفعه متوقف خواهد شد و دلیلش هم اشکار نیست!»

همین سخن بگویید‌ها بهانه‌ای شد تا درمورد شائبه پولشویی در صنعت سینما و سریال‌سازی و ورود اندوخته‌های مشکوک به این حوزه با رضا منتظری، فعال رسانه و منتقد سینما، به گفتگو بنشینیم.

بلاتکلیفی ورود پول‌های کثیف به سینما

منتظری در این باره فرمود: متاسفانه پولشویی و این چنین اتفاقاتی را سال‌ها است که در صنعت سینما، پلتفرم‌ها و… مشاهده کرده‌ایم و بار‌ها و بار‌ها انتقاد‌های تند و تیزی از سوی تعدادی از اهالی سینما که زخم‌خورده این جریان بودند یا اهالی رسانه نقل شده است، اما به شکل جدی هیچ‌زمان به این ماجرا ورود نشد و اساسا به قضیه پولشویی و ورود پول‌های کثیف به سینما رسیدگی نشد و اصلا اشکار نیست این پول‌ها بر پایه چه قاعده و ضابطه‌ای در حال پخش شدن می باشند.

او همین طور گفت: آن چیزی که زیاد مبرهن و اشکار است این است که صنعت سینما، نمایش خانگی و … به گفتن یکی از با اهمیت ترین حوزه‌ها برای اندوخته‌گذاری قسمت خصوصی برای یک عده جذابیت دارد و تا جایی که خبر دارم در زیاد از موارد این افراد معاف از مالیات می باشند و این نوشته خود به خود علتمی‌شود که قسمت خصوصی به این سمت برود.

او گفت: به یاد دارم که چند سال پیش یکی از اهالی سینما او گفت: «مورچه چیست که کله پاچه آن چه باشد! سینمای ایران چه مقدار از نظر مالی خوب است که ما بخواهیم او گفت و گو پولشویی را هم نقل کنیم؟» این سخن بگویید قیاس سینمای ایران با هالیوود است و هر فردی بر پایه حالت فرهنگی، سیاسی و اجتماعی خود می‌تواند قیاس داشته باشد. 

کسب اعتبار با کالای فرهنگی هنری

رضا منتظری اصرار کرد: مسئله‌ای هست که نباید از آن غافل شویم و آن کسب اعتبار با کالای فرهنگی هنری است. برای هر کس بدون این که فقط مقصد اقتصادی داشته باشد، ورود به سینما و تشکیل کالای فرهنگی هنری یک جذابیتی دارد که می‌تواند در این راستا یک خودنمایی هم داشته باشد. از این رو یک عده فقط به جستوجو عکس یادگاری گرفتن با هنرمندان می باشند ولی اگر ما بخواهیم به فجایع این اتفاقات اشاره کنیم، زیاد گسترده می باشند. 

او همین طور گفت: اخیرا یکی از با اهمیت ترین مواردی که بر سینما و تشکیل تاثییر گذاشته، افزایش شدید و دیدنی دستمزد تعدادی از بازیگران است. هنگامی در شبکه‌های نمایش خانگی تشکیل سریال‌ها باب شد و پول‌های بادآورده‌ای آمد و به گفتن مثال دستمزد یک بازیگر برای یک پروژه یک دفعه از ۱۰۰ میلیون تومان به ۴ میلیارد تومان تحول اشکار کرد، علتشد بخشی از تهیه‌کنندگان قدیمی و پیشکسوت سینما برای همیشه بیکار شوند و دیگر امکان تشکیل فیلم و کار کردن برایشان فراهم نشود. علت هم این است که این عزیزان پول‌های بادآورده نداشتند که با آن، دستمزدهای شگفت و غریب به تعدادی از بازیگران بدهند. 

ورود اندوخته‌های مشکوک به حوزه فرهنگ

وی اصرار کرد: حال سوال اینجاست که پول‌های بادآورده از کجا می‌آیند؟ سال‌ها است که او گفت و گو پولشویی در حوزه اقتصادی ما نقل است، اما حقیقتا آنقدر در این عرصه تخصصی ندارم که بگویم این پول‌ها دقیقا از کجا می‌آیند، ولی گویا حوزه فرهنگ و هنر یک جای امن و یک پناهگاه برای افرادی شده است که می‌خواهند پول‌های کثیف را در حوزه فرهنگ داخل کنند، اما این که منشاء این پول‌ها کجاست را بنده نمی‌توانم جواب دهم چرا که تخصصی در این مورد ندارم.

این کارشناس فرهنگی افزود: بنده اعتقاد دارم اگر اسم این چنین امری را پولشویی نگذاریم میتوانیم به آن اندوخته‌های مشکوک بگوییم که کلمه بهتری است؛ چون یک سری از افراد اندوخته‌های مشکوکی دارند که این اندوخته‌های مشکوک داخل حوزه فرهنگ و هنر به اختصاصی تشکیل آثار نمایش خانگی شده است. مسئله مهم این است که وقتی این قضیه در جامعه نقل می‌شود که افرادی که این اندوخته‌های کلان را به این صنعت تزریق کرده‌اند یک شبه علتافزایش چمشگیر دستمزد بازیگران شده‌اند و این کار علتشد پیشکسوتان ما در این حوزه زمین بخورند.

هزینه‌های چند میلیاردی برای تشکیل یک فیلم!

رضا منتظری فرمود: به یاد دارم در همین چند سال پیش حرف های می‌شد که هزینه یک فیلم سینمایی زیاد معمولی در حد دو الی سه میلیارد است؛ اما اینطورکه امروز می‌شنویم هزینه این چنین فیلمی به بیشتر از ۲۰ الی ۳۰ میلیارد تومان رسیده است. این پول برای اقتصاد همین امروز ما پول نجومی حساب می‌شود. اگر بخواهیم با حقوق کارمند‌ها و یا حتی خود ما قیاس کنیم تا آخر عمر هم به این چنین مبلغی قطعا و یقینا نخواهیم رسید؛ لذا معتقدم باید نهاد‌های مرتبط در حوزه مسائل اقتصادی و نهاد‌های مرتبط و سیاستگذار در حوزه فرهنگ و هنر داخل میدان شوند و پیگیر این مسائل باشند و هرکجا که دیدند پول‌ها و دستمزد‌های شگفت و غریب داخل این حرفه شده است برایش یک قانون و ضابطه مشخصی در نظر بگیرند و برخورد داشته باشند.

فساد در حساب بانکی اهالی هنر!

او همین طور گفت: بنده از منبع های زیاد موثق شنیده‌ام که برخی از بازیگران برای این که روزی فردی نتواند پیگیر مسائل اقتصادی‌شان شود که این چنین پول‌هایی از کجا به حساب شما داخل شده است، اقداماتی انجام خواهند داد. برای مثال شخصی به گفتن تهیه‌کننده یا بازیگر شماره حساب همسر، خواهر، برادر، مادر و … را می‌دهد تا هیچ نامی از آن بیرون نباشد. این چنین امری می‌تواند قضیه‌های تعداد بسیاری را برای نهاد‌های ما تشکیل کند؛ لذا معتقدم باید یک عمل اساسی برای این کار شود تا این نوع دور زدن‌ها مانعی برای فرهنگ تشکیل نکند و اگر همین روال ادامه اشکار کند با این جریانات به‌زودی ناظر ورشگستی این هنر و صنعت و خانه‌نشینی همه پیشکسوتانی که سال‌ها فیلم‌های خوب و مورد قیمت برای این مرز و بوم تشکیل کرده‌اند خواهیم می بود؛ چون با این سیر صعودی که در این حوزه ناظر هستیم به قول معروف این چنین امری به دور از ذهن نمی‌تواند باشد.

منتظری اصرار کرد: یقیناً زیاد‌ها احتمالا بگویند این موارد توهم ذهن ما است، اما ما یادمان نمی‌رود که در همین چند سال پیش که تازه شبکه نمایشی در حال شکل گرفتن می بود و صنعت سریال‌سازی شکل جدیدی به خود گرفته می بود؛ افرادی آمدند، ورود اشکار کردند و بر روی برخی از آثار اندوخته‌گذاری کردند که بعدا به جرم فساد اقتصادی محکوم شناخته شدند.

این توهم ما نیست، چون افرادی آمدند و محکوم شدند و واقعا با این شرایط اشکار نیست تکلیف چیست و معلوم نیست ما به کجا خواهیم رفت. بنده خود حداقل چند تاثییر را برای دارم که افرادی در این آثار اندوخته‌گذار بودند که سپس‌ها راهی زندان شدند، یقیناً که اسامی این افراد کاملا برای مردم اشکار شده است. این موارد برای من به روشنی اشکار می بود که سرانجامِ این چنین افرادی و این افرادی که به نوعی در حوزه فرهنگ و هنر اندوخته‌گذاری مشکوک و یقیناً هم چنان نامشخص داشته‌اند، چیست. یقیناً امروز همه زرنگ شده‌اند و راه‌های فرار را می‌دانند.

او گفت: این سخن‌ها تنها مقدمه‌ای برای یادآوری این حقیقت می بود که سرانجامِ این چهره‌ها و این افرادی که به نوعی برای ما معما شده‌اند و توانسته اند در این حوزه اندوخته گذاری و ورود اندوخته‌های مشکوک به سینما داشته باشند هم چنان بلاتکلیف و نامشخص باقی مانده است.

در یکی از جلسات خصوصی که با یکی از هنرمندان داشتم، خود تهیه‌کننده او گفت: راه فرار برای اهالی هنر باز است چون طرف ۱۰ الی ۱۵ میلیارد دستمزد می‌خواهد و این هزینه را به راه‌های گوناگون به حساب زن یا دختر خود واریز می‌کند تا اصلا هیچ اسمی از آن فرد باقی نماند، سوال اینجا است که چرا تهیه‌کننده این کار را انجام می‌دهد؟ مسئله مهم این است که حوزه فرهنگ و هنر یک پناهگاه امن برای ورود این پول‌های مشکوک شده است.

پرداخت دستمزد بازیگران از طریق ارز دیجیتال!

رضا منتظری درمورد شائبه پولشویی در حوزه فرهنگ و هنر او گفت: تعریف پولشویی همین است؛ یعنی فردی که یک اندوخته‌ای را که طبق معمول از راه نادرست پیدا کرده اگر بخواهد یک شبه به حساب بانکی خود واریز کند دچار مشکل می‌شود. یقیناً الان یک سری دستمزد‌ها به شکل تتر و دیگر ارز‌های دیجیتال پرداخت می‌شود که خود نیاز به بازدید مجزا دارد. اما اکنون سخن بگویید این است که این نوع دستمزد‌ها وجود دارد. یقیناً یک قانونی در بانک مرکزی وجود دارد که اگر به حساب هر شخصی، پولی بیشتر از یک مبلغ مشخصی داخل یا خارج شود، فرد باید پاسخگوی این چنین مبلغی باشد که این پول از کجا آمده و بابت چه چیزی بوده است.

 وی اصرار کرد: پولشویی یک اتفاق نوظهور نیست و از قدیم بوده است و حتی می‌توانیم بگوییم در دوران باستان این فعالیت‌های مجرمانه وجود داشته است ولی امروز پولشویی به گفتن یک جرم سازمان‌یافته در سطح جهانی شناخته می‌شود که می‌تواند به اقتصاد یک سرزمین صدمه بزند. اگر ما بخواهیم در بدبینانه‌ترین حالت ممکن به این چنین امری نگاه کنیم می‌توانیم بگوییم فردی می‌آید، این چنین کاری را انجام می‌دهد و اصولا جز دشمنی با سرزمین ما چیز فرد دیگر نداشته است.

پولشویی از طریق سیستم‌های قانونی پلتفرم‌ها، نمایش خانگی، سینما و تئاتر

منتظری گفت: پولشویی چند مرحله دارد؛ یکی از این مرحله های پول غیرقانونی است که از طریق فعالیت مجرمانه به دست آمده است، اما این پول در سیستم مالی به طور قانونی ورود اشکار می‌کند. برای مثال پولی که از طریق قاچاق یا هر کار خلاف فرد دیگر به دست آمده از طریق یک سیستم قانونی به اسم پلتفرم، نمایش خانگی، سینما یا حتی تئاتر داخل هنر می‌شود و خب، چون کار فرهنگی برداشت می‌شود، این اندوخته در این حوزه معاف از مالیات هم هست و فرد می‌گوید من کار فرهنگی انجام می‌دهم. هیچ‌کس هم به جستوجو مسائل مالی نیست که چیزی بگوید و اتفاقا این افراد مورد تشویق هم قرار می‌گیرند.

او همین طور گفت: مرحله بعدی این پول‌های کثیف اگر نادرست نکنم چیزی به اسم مرحله لایه‌بندی است. در این مرحله غیرقانونی، پول در سیستم مالی به طور قانونی جابه‌جا شده و با پول تمیز مخلوط می‌شود که این کار طی تراکنش‌های متعدد از حساب‌های بانکی و به حساب‌های بانکی صورت می‌گیرد.

این منتقد افزود: مرحله نهایی این چنین کاری می‌شود مرحله ابهام. در این مرحله پول‌های غیرقانونی که لایه بندی شده‌اند به گفتن پول تمیز از طریق سیستم مالی قانونی خارج می‌شود و در نتیجه از راه حلهای گوناگون همانند پلتفرم که فروش دارد پیش می‌رود. به یاد دارم اولین بار فردی بر روی یکی از سریال‌های نمایش خانگی اندوخته‌گذاری کرد که آن سریال زیاد سریال نقل و معروفی می بود. این سریال با یک فروش دیدنی و نجومی همراه شد که در این سریال قطعا پول کثیف با پول تمیز مخلوط شد ولی خب خداراشکر که بعدا این اتفاق عیان شد و در نتیجه با فرد مذکور برخورد شدید قانونی صورت گرفت.

منتظری فرمود: زمان‌ها است که به این موضوعات فکر می‌کنم، اما به نظرم دست نهاد امنیتی و نهاد نظارت بسته است و کار با پیچیدگی همراه است و قطعا یک روز با این افراد برخورد خواهد شد ولی متاسفانه فعلا این افراد در حال جولان می باشند و متاسفانه حال حوزه فرهنگ و هنر را بد کرده‌اند.

ماموریت سند فرهنگی سینما چیست؟

وی گفت: بنظرم سند سینما یا همان سند فرهنگی سینمایی که از آن سخن بگویید می‌شود می‌تواند در خود جایگاهی برای این چنین اقداماتی داشته باشد و یک قانونی تصویب شود تا بتوان جلوی این چنین پولشویی‌ها و اساسا ورود پول‌های کثیف را گرفت. یقیناً این اسناد در ذیل وزارت ارشاد، سازمان سینمایی، سند ملی یا حتی در شورای عالی انقلاب فرهنگی کارایی آنچنانی ندارند و تنها یک وقتی می‌تواند یک نهاد قانونگذار قانون‌گذاری انجام دهد. یعنی اکنون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به گفتن متولی فرهنگ و هنر سرزمین اگر دغدغه این موضوعات را داشته باشد و به این موضوعات ورود اشکار کند، می‌تواند لایحه‌ای بنویسد و آن را به مجلس شورای اسلامی تقدیم کند تا از طریق نمایندگان، قانونی تصویب و اجرا شود. تا وقتی که قانون وجود نداشته باشد اگر ده‌ها سند، مصاحبه نوشته و شعار داده شود اتفاقی نخواهد افتاد.

اهالی سینما به حال خود دل بسوزانند

وی در ادامه اصرار کرد: کمترین کاری که متولیان فرهنگی می‌توانند انجام بدهند این است که برای هنرمندان یک کف و سقف اشکار دستمزد و فعالیت اشکار شود. چون الان راه فرار زیاد شده است و حتی برخی از افراد قرارداد سفید با ارز‌های دیجیتال و بیت‌کوین امضاء می‌کنند. اگر بخواهم زیاد عامیانه سخن بزنم باید بگویم که خود اهالی سینما می باشند که باید به حال خودشان دل بسوزانند و جلوی این اتفاق را بگیرند که چطور می‌تواند این چنین اتفاقاتی در فضای فرهنگ و هنر رخ دهد.

وی در آخر سخن بگویید‌های خود او گفت: فکر می‌کنم تنها راه نجات برای این قضیه این است که کارگردانان و تهیه‌کنندگان از چهره‌های جدیدی که دستمزد‌های پایین می‌گیرند منفعت گیری کنند و دیگر به سراغ سلبریتی‌ها و بازیگرانی که واقعاً دوره آنها همه شده است نروند و دل این افراد به حال خود و همکارانشان بسوزد و مرام انسانی درونشان زنده شود. کاش بتوانیم یک ذره از این منافع فردی عبور و به منافع ملی فکر کنیم.

چون ما توانمندیهای نوظهوری در عرصه‌های گوناگون فرهنگی هنری داریم که متاسفانه تا الان شناسایی نشده‌اند. بهترین کار این است که این افراد شناسایی و کشف شوند و با یک دهم دستمزدی که فلان سلبریتی می‌گیرد، چهره تازه به جامعه هنری و سینما معارفه شود که قطعا اگر این چنین شود بخشی از عدل فرهنگی در سرزمین محقق شده و اساسا دست طمعکاران از سینمای سرزمین مختصر خواهد شد.