«پایتخت ۷» حیوان‌آزاری کرد؟_صبح سریع

تاثییر رسانه‌های دیداری در مسیری از عکس به چشم، سپس به ذهن، به ضمیر ناخودآگاه و گاه و بر پایه شرایط منتهی به حرکت می‌شود؛ پیامدی محیط زیستی همانند انتقال تصویری از حیات وحش به گفتن عامل تهدید و در نهایت صدمه و احتمالا یک شلیک.

بعضی اوقات ساخت یک قاب کافی است تا نگرشی بسازد، قضاوتی تشکیل کند و حسی ماندگار برجای گذارد؛ قوت عکس که زیاد تر اثرش بر انسان را از ضمیر ناخودآگاه تثبیت می‌کند و وقتی که عکس با چهره‌ای آشنا، فضایی خانوادگی و لحنی طنز آمیخته شود، همانند آن‌چه در سریال‌های پرمخاطبی همچون «پایتخت ۷» دیده می‌شود، اثری چند برابر خواهد داشت. 

سریال «پایتخت ۷» که بر پایه تازه ترین نظرسنجی صداوسیما، آمار کلی مخاطبانش بدون در نظرگیری کودکان زیر ۱۲ سال، بیشتر از ۷۲.۶ درصد بوده است. 

چه وقتی باید برای وجود حیات وحش در رسانه‌های دیداری دلواپس شد؟

غلامرضا ابدالی، مدیر کل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست، نمایش حیوانات در روایات تصویری و رسانه‌های دیداری را همراه با پیامدهای فرهنگی یا رفتاری دانست و اظهارکرد: سریال‌های پرمخاطب از آنجا که بر طیف وسیعی از مردم به‌اختصاصی کودکان و نوجوانان تاثییر دارد، امکان پذیر نگرش مخاطبان به این گونه‌های جانوری را تحول دهد. به گفتن مثال اگر حیوانات وحشی به‌گفتن خطر یا تهدید نشان داده شوند، گمان شکل‌گیری هراس یا نگرش منفی نسبت به حیوان وجود دارد و بالعکس، اگر این حیوانات در بستر احترام به طبیعت نمایش داده شوند، مطلب مثبت‌تری منتقل می‌شود. 

وی اصرار کرد: نگرانی زیاد تر در شرایطی تشکیل می‌شود که نمایش جانوران، جهت افزایش شکار غیرقانونی، اسارت یا صدمه به زیستگاه آن‌ها شود. وقتی که نمایش‌های نادرست و تحریف‌شده از حرکت طبیعی حیوانات اراعه شود، تبدیل برداشت‌ غلط نسبت به حقیقت‌های زیست‌محیطی و حتی خطرات احتمالی برای آن‌ها می‌شود. بر همین مبنا دقت و نگاه مسئولانه به موضوعات زیست‌محیطی از جمله الزامات ساخت روایات تصویری است. 

ابدالی در ادامه گفت: منفعت گیری از حیوانات واقعی حتی اگر از قبل در سیرک آموزش دیده باشند، با مشکلاتی روبروست چراکه رفاه حیوانات را به خطر می‌اندازد و پیامش درمورد منفعت گیری از حیوانات در صنعت سرگرمی، نامناسب است. از نظر دیگر با دقت به پیشرفت نمود‌های اختصاصی، این فناوری جانشین مناسبی برای خلق صحنه‌های وجود حیوانات در روایات تصویری است به این علت از منظر محیط زیستی، اخلاقی و هنری پیشنهاد می‌شود که از نمود‌های اختصاصی به گفتن جایگزینی برای منفعت گیری از حیوانات واقعی منفعت گیری شود چراکه نتیجه آن انتقال دقیق‌تر مطلب‌ داستان و جلوگیری از سوء منفعت گیری یا صدمه به حیوانات است.

امکان پیگرد قانونی در صورت وجود شواهد کافی از آزار و اذیت حیوانات

اگرچه قانون، یکی از آخرین عمل های برای محافظت از اخلاق است اما در تعداد بسیاری از کشورها، نمایش خشونت یا استثمار علیه حیوانات حتی اگر در قالب سرگرمی باشد با مجازات‌های اشکار همراه است. 

ابدالی در جواب به این سوال که آیا ابزار قانونی ملزوم برای برخورد با حیوان‌آزاری در جریان ساخت یک تاثییر نمایشی وجود دارد؟ او گفت: مطابق قوانین حفاظت از حقوق حیوانات در تعداد بسیاری از کشورها، عمل به آزار و اذیت حیوانات، حتی در مواردی که در فضای تشکیل آثار نمایشی می‌تواند جرم محسوب شود. در صورت اثبات تخلف آزار حیوان به طور واقعی طبق معمولً امکان پیگیری قانونی و اعمال مجازات برای افراد یا سازمان‌های مرتبط وجود دارد. 

او گفت: برای پیشگیری از آزار حیوانات در همه عرصه‌ها، اعم از سینما و تلویزیون تا سیرک‌ها و … ، آگاهی‌رسانی و نظارت دقیق توسط مراجع قانونی و ناظران حقوق حیوانات از اهمیت اختصاصی‌ای برخوردار است. به‌طور خلاصه، حتی اگر نوشته به گفتن تخلف در نظر گرفته نشود، در صورتی که شواهد کافی مبنی بر آزار و اذیت حیوان وجود داشته باشد، امکان پیگیری قانونی و اعمال مجازات‌های مشابه وجود دارد.

آیا «پایتخت ۷» حقوق حیوانات را زیرپا گذاشته می بود؟ 

مدیر کل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست ضمن اشاره به پیگیری موارد اظهار شده از سوی تشکل‌های محیط زیستی و عمل سازمان حفاظت محیط زیست برای پیگیری و از بین بردن قضیه او گفت: در سریال «پایتخت ۷» هم یک مورد توسط یکی از تشکل های محیط زیستی اظهار شده می بود که به‌شدت پیگیری و موارد ملزوم برای از بین بردن این نوشته به عوامل سریال گوشزد شد.

وی با گفتن این که اکنون در فیلم‌های سینمایی یا تلویزیونی، منفعت گیری از نمود‌های اختصاصی و فناوری‌های دیجیتال، جانشین منفعت گیری مستقیم از حیوانات شده است، در ادامه گفت: تعریف حیوان آزاری در محیط سینمایی و تلویزیونی امکان پذیر از نظر قانونی و اخلاقی در برخی کشورها به طور اشکار و مستندی نقل شود؛ اما در عمل، تفاوت‌هایی بر پایه شرایط خاص تولیدات تاثییر نمایشی در نظر گرفته‌اند.

ابدالی اصرار کرد: هیچگونه حیوان آزاری در سریال «پایتخت ۷» رخ نداد و آزار و اذیت فیزیکی یا روانی برای دو گونه خرس و گراز در کار نبوده است. تصویربرداری به طور زیاد محدود از شرایط گونه در اسارت (باغ وحش) انجام شده  سپس توسط تکنیک‌های سینمایی در سریال گنجانده شده است.

وی شرایط تصویربرداری از خرس قهوه‌ای در سریال پایتخت را اینگونه شرح داد و او گفت: همه تصویربرداری‌های خرس در این سریال در باغ وحش صفه اصفهان انجام و همه نمایش خرس در این سریال با منفعت گیری از تکنیک‌های تدوین و نمود‌های سینمایی ساخته شده است و هیچ وجود فیزیکی از خرس در کمیر ارسطو (با بازی احمد مهرانفر) وجود ندارد.

تعریف حیوان‌آزاری در سینما و تلویزیون

مدیر کل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست حیوان‌آزاری در فیلم‌های سینمایی یا تلویزیونی را نیز تشریح کرد و او گفت: تعریف حیوان‌آزاری در این حوزه به مواردی محدود می‌شود که منفعت گیری از حیوان در شرایط واقعی به طوری صورت گیرد که حیوان مورد صدمه یا استرس غیرطبیعی قرار گیرد.

زیستگاه مهم خرس قهوه‌ای کجاست؟ 

ابدالی در خصوص یک سکانس از سریال «پایتخت ۷» که محل زیست خرس قهوه‌ای را در حوالی شهر مشهد نشان داده می بود، به توضیح جزییات زیستگاه خرس قهوه‌ای نیز پرداخت و اظهار کرد: محل زیست خرس قهوه‌ای (Ursus arctos) طبق معمولً در مناطق کوهستانی و جنگلی است. در ایران زیاد تر در مناطق مرتفع و دارای پوشش گیاهی متنوع همچون کوه‌های البرز و زاگرس دیده شده است. مناطق نزدیک مشهد، به‌اختصاصی اطراف و نزدیک به ۸۰ کیلومتری این شهر، زیستگاهی طبیعی و شناخته شده برای خرس قهوه‌ای نیست، با این حال امکان وجود نادر یا انتقال از مناطق دیگر در برخی شرایط نادر وجود دارد، به‌طور کلی انتظار نمی‌رود که جمعیت پایداری از خرس‌های قهوه‌ای در این ناحیه وجود داشته باشند.

ابزاری که باید به‌درستی به دست گرفته شود

وجود گونه‌های حیات‌ وحش در سریال‌های پرمخاطب ایرانی، دقت تعداد بسیاری از مخاطبان و کارشناسان را به خود جلب می‌کند. اگرچه در نگاه اول، منفعت گیری از حیوانات وحشی در لوکیشن‌های طبیعی می‌تواند به باورپذیری یک روایت پشتیبانی کند، اما این انتخاب به‌اختصاصی در رسانه‌های تصویری با پیامدهای زیست‌محیطی، فرهنگی و اخلاقی قابل توجهی همراه است. سوال اساسی این است که منفعت گیری از حیوانات در این چنین تولیداتی، با مراعات حقوق حیوانات و نظارت تخصصی صورت گرفته یا فقطً با انگیزه تشکیل شوق یا افزایش مقدار طنز تاثییر و بدون مسئولیت‌پذیری حرفه‌ای انجام شده است.

ابدالی درمورد نقش قالب‌های رسانه‌ای همانند سریال‌های تلویزیونی در عرصه شکل‌گیری تصورات جمعی نسبت به طبیعت و حیات‌وحش او گفت: رسانه‌های دیداری و شنیداری مدام تأثیر بسیاری بر نحوه تفکر و احساسات مردم نسبت به طبیعت دارند، به علت این که علاوه بر آموزش و خبر‌رسانی، احساسات مخاطب را هم برمی‌انگیزند. رسانه‌ها ابزار قدرتمندی در شکل‌دهی به عکس ذهنی عمومی از محیط زیست می باشند. منفعت گیری هوشمندانه از این ابزار می‌تواند به فرهنگ‌سازی، افزایش آگاهی و تشکیل مسئولیت‌پذیری نسبت به محیط زیست منجر شود. 

مدیر کل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست نمایش نادرست یا اغراق‌آمیز از حرکت حیوانات مدام را با آثار منفی بر نگرش نسبت به محیط زیست و حیات وحش دانسته و افزود: اراعه تصویرهای منفی یا واقعی‌نما بدون دقت به مطلب‌های اخلاقی امکان پذیر علتبرداشت‌های نادرست و حتی رفتارهای نامناسب در جامعه شود. از نظر اخلاقی و حرفه‌ای، سازندگان فیلم و سریال باید مدام در اراعه قاب‌های مناسب برای نمایش حیوانات و حیات وحش دقت کنند و از مشاوران تخصصی و استانداردهای حاضر پیروی کنند تا هم حقوق حیوانات و ایمنی تیم تشکیل نگه داری شود و هم مطلب‌های فرهنگی و آموزشی سازنده‌ای به مخاطبان منتقل شود.

ابدالی در آخر درمورد زمان رسانه‌ها برای آموزش و فرهنگ‌سازی درمورد محیط زیست نیز اظهار کرد: رسانه‌ها با منفعت گیری صحیح از قوت خود می‌توانند نقشی کلیدی در ترویج فرهنگ حفاظت از محیط زیست، آگاهی‌بخشی به جامعه و تحکیم مسئولیت‌های فردی و جمعی در روبه رو محیط زیست داشته باشند و ما می توانیم با منفعت‌گیری از توانایی‌های مثبت و موفق جهان در حوزه حفاظت از محیط زیست به گفتن الگو، انگیزه‌ای تازه در مخاطبان و طرفداران حفاظت از محیط زیست برای تشکیل تغییرات در سطح فردی و اجتماعی باشد.