فروردین طویل شبکه نمایش خانگی_صبح سریع

از نخستین روزهای شیوع کرونا و افزایش ناگهانی انواع فعالیت‌های اینترنتی و غیرحضوری برای نزدیک به ۳ سال، پلتفرم‌های وی‌اودی پیشرفتی سریع را در همه جهات توانایی کردند. به گواه تعداد بسیاری از تماشاگران، این پلتفرم‌ها یک دفعه در عرصه عمومی زیاد نقل و پرکاربر شدند، در کیفیت محصولات از رقیب مهم خود (تلویزیون) پیشی گرفتند، شمار محصولات در حال تشکیل و نمایش خود را به شدت افزایش دادند و حتی دست به تشکیل سریال‌های عظیم تاریخی (شبیه الف فاخر یا الف اختصاصی تلویزیون) زدند.

سال ۱۴۰۲ اما دوره‌ای می بود که پلتفرم‌ها در آن «درجا زدند»؛  شبیه تیتری که «فرهیختگان» در اغاز مهرماه ۱۴۰۲ برای گزارشی درمورد ناکامی متوالی سریال‌های خانگی انتخاب کرد.  در نخستین ماه از سال ۱۴۰۳ اما به نظر می‌رسد روال رو به پیشرفت پلتفرم‌ها که به درجا زدن رسیده می بود، اکنون به عقبگرد تبدیل شده است. نگاهی به بازار محتوا و تبلیغات پلتفرم‌ها، مشخص می کند اوضاع نمایش خانگی اصلا خوب نیست و حالت سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱، جای خود را به شمار بالای محصولات ضعیف، رکود در تشکیل و پخش، از دست دادن برندها و… داده است.

دلنشین آنکه این رخدادها در ابتدای سالی به وقوع مدام که به نظر گرد و خاک اختلافات بر سر اختیار نظارت بر نمایش خانگی به آخر رسیده و سازمان صداوسیما تاج سلطنت بر وی‌اودی‌ها را بر سر نهاده است؛ اگرچه باید تصریح کرد که شواهدی از نقش ساترا در افول شبکه نمایش خانگی وجود ندارد. در این گزارش نگاهی دقیق‌تر به حالت جاری پلتفرم‌ها داریم و یقیناً تلاش می‌کنیم بر پایه شواهد، احتمالات ماه‌های آینده را بازدید کنیم.

افت کیفیت محصولات

آخرین سریال نمایش خانگی را که وایرال شد، برای می‌آورید؟ «گناه فرشته» ساخته حامد عنقا و محصول فیلیمو که نه به‌خاطر یک جذابیت، تماشاگر زیاد یا هر علت مثبت دیگر، بلکه به علت کیفیت پایین، شبکه‌های اجتماعی را درنوردید و نامش به گوش همگان رسید. درحالی‌که از طراح آثار پربیننده‌ای چون «پدر»، «آقازاده»، «قلب یخی» و «تنهایی لیلا» و ستاره‌هایی چون شهاب حسینی و امیر آقایی، انتظار می‌رفت محصول اختصاصی‌ای برای مخاطبان تدارک ببینند اما آنچه در عمل ناظر بودیم، محصولی می بود که با انتقادات بسیاری روبه رو شد.

این مسئله قابل دقت است که فیلیمو تولیدکننده و پخش‌کننده گناه فرشته پرکاربرترین پلتفرم حال حاضر نمایش خانگی است و روز جمعه را به‌گفتن بهترین زمان پخش خود، برای نزدیک به ۴ ماه در اختیار این تاثییر قرار داده می بود. مروری بر محصولات پخش‌شده خانگی در سال ۱۴۰۲ مشخص می کند در این سال، اگرچه سریال‌های قابل توجهی همانند «رهایم کن» و «آکتور» با برخی ویژگی‌های مثبت، به نمایش درآمدند اما از پیروزی‌های اختصاصی سال‌های قبل خبری نبوده است؛ آن هم درحالی‌که سال ۱۴۰۱ مجموعه «پوست شیر» و سال ۱۴۰۰ دو مجموعه «زخم کاری» و «خاتون» به انتشار کردن رسیدند که به محبوبیتی بسیار دست یافتند.

برندهای از دست رفته

در هر صنعت، وجود تک‌ستاره‌هایی درخشان، می‌تواند حالت کلی را خوب نشان دهد؛ آثاری همانند پوست شیر یا «شهرزاد». به شکلی شگفت، یک بار در پاییز ۱۴۰۲ و یک بار در فروردین ۱۴۰۳، دو برند شاخص نمایش خانگی برای نمایش خانگی از دست رفتند. اولی ادامه سریال زخم کاری ساخته محمدحسین مهدویان می بود که با انتقادات زیاد روبه رو شد و با وجودی که فصل دوم یک محصول زیاد موفق به شمار می‌رفت و تنها نامش می‌توانست مخاطبان بسیاری را پای پلتفرم بکشاند، ناکامی سختی خورد؛ شکستی که حتی امکان پذیر عده بسیاری را بابت تماشای فصل‌های سوم و چهارم مردد کرده باشد.

نوروز ۱۴۰۳ هم در اتفاقی غیرمعمول، یک محصول شاخص نمایش خانگی به تلویزیون مهاجرت کرد و لااقل تا آخر سال، دیگر به نمایش خانگی بازنمی‌گردد. «مهمونی» که سپس از چند سال غیبت آقای مجری، ایرج طهماسب را پیش چشم مخاطبان آورده می بود و محبوبیت بسیاری هم یافت، در این ایام به برنامه‌ای تلویزیونی تبدیل شد و یقیناً در رسانه ملی نیز حضوری موفق را توانایی کرد.

غیبت فیلمسازان شاخص

نگاهی به کارنامه سریال‌سازانی که این روزها در نمایش خانگی سریال دارند، احتمالا مقداری تا قسمتی توصیف‌کننده شرایط باشد. تنها سامان مقدم سازنده «افعی تهران» کارنامه پروپیمان و یقیناً دارای محصولات قابل دقت دارد؛ آن هم زیاد تر به‌گفتن کمدی‌ساز، نه سازنده اثری جنایی با مایه‌های روانشناسانه.

او برای «نهنگ عنبر» و «دیوار به دیوار» به یاد آورده می‌شود و یقیناً آثار موفق فرد دیگر همانند «شمس‌العماره» نیز در کارنامه دارد. سیدمسعود اطیابی دیگر فیلمساز پرسابقه سریال‌های این روزها، اگرچه آثار پرفروشی در سینما ساخته اما سریال موفقی در کارنامه ندارد و حتی بین فیلم‌های سینمایی‌اش نیز به سختی می‌توان محصولی قابل تأمل یافت. پژمان تیمورتاش کارگردان جوان «جنگل آسفالت» هم اولا سابقه ساخت سریال ندارد و ثانیا در کارنامه سینمایی خود، تا این مدت تاثییر شاخص و اختصاصی‌ای خلق نکرده است.

حامد عنقا سازنده گناه فرشته نیز در دومین توانایی کارگردانی، پشت دوربین نشست و نشان داد کارگردان موفقی نیست. امین محمودی یکتا نیز همانند عنقا پیشتر نویسنده می بود و با «قطب شمال» برای اولین بار کارگردانی را توانایی کرده است.

نارضایتی مخاطب از آگهی

اگر بخواهیم شبکه مسائل صنعت نمایش خانگی را بازدید کنیم، به گمان زیاد یک مساله غیرمنتظره، در صدر آنها قرار می‌گیرد: تبلیغات زیاد. درحالی‌که چند سال پیش، فردی فکرش را نمی‌کرد پلتفرم‌ها برای پخش آگهی‌های بازرگانی زیاد، مورد انتقاد قرار گیرند و این بیم به وجود ‌آید که نمایش خانگی همانند تلویزیون شود، اکنون پلتفرم‌ها در مسیری پا گذاشته‌اند که مخاطب «صد رحمت به تلویزیون» بگوید؛ چراکه سازمان صداوسیما لااقل از تماشاگرانش هزینه اشتراک نمی‌گیرد! علت این رخداد که داد مخاطبان را درآورده، افزایش هزینه‌های تشکیل محصولات خانگی است؛ چراکه گاه بر پایه برخی اظهارنظرهای غیررسمی و نیابتی، به نظر می‌رسد پلتفرم‌ها مدعی‌اند که اگر تبلیغات بسیاری پخش نکنند، امکان تشکیل کافی محصول را از دست خواهند داد یا بالاجبار باید هزینه اشتراک را چند برابر کنند. آش به اندازه‌ای شور شده که تفاوت چندانی بین پلتفرم رایگان تماشاخونه و پلتفرم‌های اشتراکی فیلیمو، فیلم‌نت و نماوا وجود ندارد و همه انها مخاطب را بمباران تبلیغاتی می‌کنند؛ از لابه‌لای محصول تا حتی بیلبوردهای تبلیغاتی محصول در سطح شهر!

رکود نسبی در تشکیل

اگر کمیت را به‌گفتن یک شاخص در خور دقت از حالت جاری پلتفرم‌های وی‌اودی بدانیم، اوضاع مطلوب به نظر نمی‌رسد. درحالی‌که طی سال ۱۴۰۲، در زیاد تر هفته‌ها ۷ یا ۸ تکه سریال تازه خانگی انتشار می‌شد که زیاد تر آنها از کیفیت قابل قبولی برخوردار می بود و مخاطب خاص خودش را داشت، ولی در هفته جاری، ۶ تکه سریال تازه انتشار می‌شود که تعداد بسیاری از مخاطبان، نام دو گفتن از این آثار («شهر هرت» و «آقای خنده») را اصلا نشنیده‌اند. در توصیف این حالت همین جمله کافی است که بازیگر مهم آقای خنده حسن ریوندی کمدین اینستاگرامی است! همه نکات یادشده درحالی است که انتظار می‌رفت پلتفرم‌ها بعد از پیشرفت سریع در سال‌های کرونا، با اندوخته‌گذاری زیاد تر و مدیریت بهتر، حجم تولیدات خود را افزایش دهند. به نظر می‌رسد پلتفرم‌ها تحت‌تاثییر مشکلات مالی، زیاد تر به تشکیل برنامه‌های غیرنمایشی رو آورده‌اند و تشکیل سریال را که قالب محبوب‌تر و پربیننده‌تر است، محدود کرده‌اند.

یک پیش‌بینی محدود از آینده

همه آنچه حرف های شد، درحالی است که حالت ماه‌های آینده می‌تواند برای پلتفرم‌ها ایام مناسبی باشد. به تازگی گزارشی در یکی از رسانه‌ها درمورد سریال‌های ماه‌های آینده پلتفرم‌ها به انتشار کردن رسیده که حالت را با ورود قریب‌الوقوع فیلمسازانی چون حسن فتحی، آیدا پناهنده و نرگس آبیار به نمایش خانگی، مقداری امیدوارکننده مشخص می کند اما روشن نیست این آثار چه زمان به انتشار کردن خواهند رسید.

ماه‌ها است که از چند پلتفرم به‌گفتن بازیگران تازه بازار نمایش خانگی نام برده می‌شود و برخی از این سریال‌ها نیز به همین پلتفرم‌های تازه تعلق دارند، ولی روشن نیست این سرویس‌ها در چه زمان در دسترس مخاطب قرار خواهند گرفت. از نظر دیگر بازار نمایش خانگی با وجود ۳ پلتفرم دارای نزدیک به ۱۵۰ هزار تومان اشتراک ماهانه، به نظر آنقدر دارای کشش نیست که پلتفرم‌های اشتراکی فرد دیگر به خود ببیند و از طرف دیگر بازار پلتفرم‌های رایگان نیز بر پایه خروجی‌شان چندان مساعد به نظر نمی‌رسد. مسئله مهم آنجاست که با افزایش بازیگران بازار، سریال‌های خوب، پرهزینه و پرستاره به گمان زیاد بین چند پلتفرم تقسیم خواهند شد و با افت تدریجی محصولات قابل دقت هر پلتفرم، مخاطب کمتر به خریداری اشتراک هرکدام ترغیب خواهد شد. همه اینها برای صنعت نمایش خانگی امیدوارکننده نیست.

نگاهی اجمالی به سریال‌های در حال انتشار کردن نمایش خانگی؛ انتقادها به «افعی تهران» و بی‌توجهی به بقیه!

از همه این موارد قبل، نگاهی به سریال‌های در حال پخش نمایش خانگی، نیز نوید پیروزی چشمگیری را نمی‌دهد و امیدواری خاصی برای جستوجو‌کنندگان این صنعت به وجود نمی‌آورد. این روزها «افعی تهران» که پرسروصداترین سریال در حال انتشار کردن به حساب می اید، به نوعی تماشاگران خود را به دو دسته تقسیم کرده: عده‌ای آن را زیاد دوست دارند و عده‌ای به کلی از آن روگردان شده‌اند. این حالت را به شکلی دیگر، می‌توان یادآور «مگه تموم عمر چند تا بهاره؟» تاثییر سروش صحت دانست که اگرچه برای تعداد بسیاری از تماشاگران (خصوصا اهالی رسانه) دلنشین می بود و نقدهای مثبتی می‌گرفت، ولی در بین مخاطبان عام، به یک پیروزی اختصاصی تبدیل نشد.

جنگل آسفالت که از نظر مضمونی و داستانی، پا جا پای آثار موفقی همانند «یاغی» و «ملاقات خصوصی» گذاشته، تا این مدت نتوانسته گل طلایی را بزند و یقیناً به نظر می‌رسد به اندازه رقیب مهم‌اش مخاطب کسب نکرده است. سریال کمدی «اکازیون» نیز اگرچه جذابیت‌هایی دارد اما از سطح کیفی اختصاصی‌ای برخوردار نیست و یقیناً انتظار چندانی هم از آن نمی‌رود؛ چراکه اساسا نمایش خانگی به‌ندرت دارای سریال کمدی زیاد محبوب بوده است. دو سریال آقای خنده و شهر هرت نیز که ماقبل نقدند و به محصولات شونه‌تخم‌مرغی شباهت دارند.