۱۰ میلیون نفر از جمعیت فعال سرزمین تحت پوشش تامین اجتماعی نیستند_صبح سریع

هر سه قسمت اقتصاد ایران شامل قسمت کشاورزی، صنعت و خدمات دچار اقتصاد غیررسمی می باشند و بخشی از اشتغال در این قسمت‌ها اصولا جزو مشاغل غیررسمی به شمار می‌روال.

بر پایه گزارشی که معاونت بازدید‌های اقتصادی اتاق تهران انتشار کرده، به‌طور کلی تعداد بسیاری از کارگاه‌ها و مشاغل که بابت نهاده‌ها از جمله نیروی کار پول نقد می‌پردازند، حساب بانکی نداشته و پرداخت مالیاتی انجام نمی‌دهند یا در عین استخدام رسمی کارکنان، اما تعداد بسیاری از مقررات را مراعات نمی‌کنند، در طیف گسترده فعالان اقتصاد غیررسمی قرار دارند. 

گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۲۲ میلادی مشخص می کند اشتغال غیررسمی نزدیک به ۶۰ درصد از کل اشتغال در ایران را راه اندازی داده است. این گزارش می‌گوید سهم اشتغال غیررسمی برای زنان ۶۳ درصد و برای مردان ۵۸ درصد است، در حالی که میانگین اشتغال غیررسمی در جهان برعکس است. به این علت می‌توان او گفت که فقط در کشورهای با درآمد پایین و متوسط، زنان زیاد تر در معرض اقتصاد غیررسمی می باشند. 

در ایران بیشتر از ۷۵ درصد از افرادی که در مناطق روستایی کار می‌کنند در اقتصاد غیررسمی زندگی می‌کنند در حالی که نیمی از اشتغال شهری غیررسمی است. اشتغال غیررسمی در مناطق روستایی در جهان به علت سهم بالای قسمت کشاورزی به گفتن منبع مهم اشتغال غیررسمی، دو برابر زیاد تر از مناطق شهری است. 

سطح اشتغال غیررسمی در قسمت‌های گوناگون اقتصاد و بر پایه سطح تحصیلات متفاوت است. همانند دیگر کشورها، قسمت کشاورزی بیشترین سطح اشتغال غیررسمی را در ایران به خود تعلق داده است و ۷۸ درصد اشتغال غیررسمی در این قسمت است. اشتغال غیررسمی در ایران دو سوم اشتغال در قسمت صنعت و نیمی از اشتغال در قسمت خدمات را راه اندازی می‌دهد.

در کشورهای فقیر قسمت غیررسمی ۳۰ تا ۴۰ درصد از کل فعالیت اقتصادی و سهمی بالاتر از اشتغال را دارا است. در کشورهای ثروتمند این رقم بین ۱۵ تا ۲۰ درصد است . اگرچه صنعت بیشترین سهم از اشتغال غیررسمی را دارد اما درصد سهم اشتغال غیررسمی به نسبت کل اشتغال در حوزه کشاورزی زیاد تر از دیگر قسمت‌ها است که می‌توان این کار را متاثر از ترویج اقتصاد معیشتی و فروش غیررسمی محصولات به بازار، در حوزه کشاورزی دانست.

نظارت و کنترل ضعیف دولت

از آن جا که مشاغل غیررسمی در قسمت‌های مربوط دولتی ثبت نمی‌شوند، اطلاعات دقیق و شفافی در رابطه مقدار تشکیل و فعالیت‌ها آنها وجود ندارد که عملا تبدیل عدم نظارت و کنترل توسط نهادهای دولتی می‌شود. مرکز برنامه‌ریزی و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در گزارشی با استناد به گزارش مرکز آمار ایران نتایج تفصیلی اشتغال و قسمت رسمی و غیررسمی در سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۳۹۹ را انتشار کرده است که به جهت این گزارش، در سال ۱۳۹۸ سهم جمعیت شاغل سرزمین از اشتغال رسمی ۴۰.۷ درصد و از اشتغال غیررسمی ۵۹.۲ درصد بوده است. این آمار به تفکیک جنسیت مشخص می کند که ۴۱.۶ درصد شاغلان قسمت رسمی را مردان و ۳۶.۶ درصد را زنان راه اندازی خواهند داد اما در قسمت غیررسمی، زنان با ۶۳.۴ درصد بیشترین درصد شاغلان غیررسمی را به خود تعلق داده‌اند.

تاثییر اقتصاد غیررسمی بر مشاغل رسمی

قسمت غیررسمی منبع مهمی از معیشت و شغل برای اکثریت قریب به اتفاق مردم در کشورهای در حال گسترش است. با این حال، این نگرانی وجود دارد که قسمت غیررسمی امکان پذیر تشکیل شغل در قسمت رسمی را تضعیف کند. شرکت‌های غیررسمی می‌توانند با شرکت‌های رسمی رقابتی زیاد تر «ناعادلانه» داشته باشند تا ناچار نباشند از مقررات پرهزینه پیروی کنند و مالیات بپردازند. این مزیت «ناعادلانه» رقابت شرکت‌های رسمی را با شرکت‌های غیررسمی دشوار می‌کند که به معنی از دست دادن قابل دقت مشاغل قسمت رسمی است.

پیش از این مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی درمورد تاثییر اقتصاد غیر رسمی بر گسترش، با اشاره به دیدگاه‌های برخی اقتصاددانان همانند هرناندو دسوتو در کتاب‌های «راه دیگر» و «راز اندوخته» گفتن کرده است «برخی دیدگاه‌ها بنگاه‌های غیررسمی را به گفتن گنجینه دست نخورده‌ای از انرژی کارآفرینی می‌بینند که به وسیله مقررات دولتی عقب نگه داشته شده‌اند. در این دیدگاه، آزاد کردن این انرژی با افت مقررات ورود یا بهبود حقوق مالکیت، رشد و گسترش اقتصادی را تحریک می‌کند اما می‌توان نگاه بدبینانه‌تری نیز به مساله داشت؛ چون برخی اقتصاددانان بر مزایایی اصرار می‌کنند که بنگاه‌ها و کارگران غیررسمی با فرار مالیاتی با مراعات نکردن مقررات منفعت‌مند خواهد شد.»